[admin]

W związku z dużym zainteresowaniem dziennikarzy sprawami związanymi z zakładaniem plantacji np. „orzecha” włoskiego i pobierania dopłat unijnych z tego tytułu pragniemy poinformować, że wspieranie finansowe udzielanie przez ARiMR rolnikom/producentom rolnym prowadzącym np. uprawy ekologiczne orzechów włoskich jest obwarowane unormowaniami prawnymi krajowymi i unijnymi, jak również uwarunkowane spełnieniem szeregu kryteriów przez potencjalnego beneficjenta, określonym w aktach prawnych. Tymczasem dziennikarze zarzucają, że sprawa tych plantacji jest słabo uregulowana prawnie i w związku z tym dochodzi do nadużyć. Dla rozwiania wątpliwości Biuro Prasowe ARiMR, wraz z innymi departamentami Agencji, przygotowało pełną informację o stanie prawnym obowiązującym w tej kwestii, a także o poziomie płatności i kontrolach plantacji.

O pomoc finansową, do plantacji orzechów, mógł i może ubiegać się wnioskodawca, który spełnia kryteria dostępu, określone w PROW na lata 2004-2006 i PROW 2007-20013, a mianowicie:

1. jest właścicielem lub dzierżawcą gruntu,

2. gospodaruje na powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych ,

3. przygotuje i złoży potwierdzony przez doradcę wniosek o przystąpienie do programu wraz z 5-letnim planem działalności rolno-środowiskowej,

4. zobowiąże się do stosowania Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej (ZDPR) na całym obszarze gospodarstwa oraz obowiązków, wynikających z programu rolno-środowiskowego przez okres 5 lat,

5. podejmie się prowadzenia szczegółowych zapisów, dotyczących gospodarowania i podstawowych danych dotyczących zwierząt, potrzebnych dla celów kontroli i monitoringu,

6. oświadczy, ze posiada plan działalności rolno-środowiskowej, przygotowany dla jego gospodarstwa i potwierdzony przez doradcę.

W PROW 2004-06 zostało ustalone, że wnioskodawcy chcący uczestniczyć w programie są zobowiązani złożyć wniosek o przystąpienie do programu rolno-środowiskowego wraz z odnośnymi załącznikami, określonymi w 9.6.9 Wdrożenia PROW oraz w Rozporządzeniu RM z dnia 20.07.2004 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U Nr 174, poz.1809 wraz z późniejszymi zmianami).

Podstawy udzielania pomocy finansowej zostały określone w Ustawie z dnia 28 listopada 2003 roku o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz.U. Nr 229 poz.2273, wraz z późniejszymi zmianami).

Pomoc finansowa jest udzielana na podstawie Rozporządzenia RM z dnia 20.07.2004 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. Nr 174, poz.1809 z późniejszymi zmianami) – wydanego na podstawie § 3 ust. 2 pkt. 1 w/w Ustawy.

Zgodnie z § 1 ust. 2 Rozporządzenia pomoc finansowa (płatność rolno –środowiskowa) jest udzielana do wysokości limitu, stanowiącego równowartość w złotych kwoty euro przewidzianej w Planie.

Płatność rolno-środowiskowa jest udzielana producentowi rolnemu, który prowadzi działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych i zobowiąże się do realizacji pakietu rolnictwa ekologicznego, zgodnie z planem działalności rolno środowiskowej. Jest ona udzielana na wniosek producenta rolnego.

Płatność rolno-środowiskowa jest udzielana producentowi rolnemu do działek rolnych w rozumieniu przepisów o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności, użytkowanych jako grunty rolne, łąki lub pastwiska oraz jako sady.

Zgodnie z § 12 ust.1 cyt. wyżej Rozporządzenia do wniosku o przyznanie pierwszej płatności rolno-środowiskowej dołącza się kopię części mapy ewidencji gruntów i budynków, z naniesionymi oznaczeniami poszczególnych działek rolnych, objętych wnioskiem oraz kopię certyfikatu zgodności, wymaganego przepisami o rolnictwie ekologicznym, albo dokument poświadczający, że gospodarstwo rolne znajduje się w okresie przestawiania na produkcję rolniczą metodami ekologicznymi, bądź też dokument poświadczający, że gospodarstwo rolne jest objęte planem kontroli, wydawane przez upoważnioną jednostkę certyfikującą.

Rozporządzenie określa również zasady zmniejszenia oraz wstrzymania i zwrotu płatności rolno-środowiskowej.

W odniesieniu do beneficjentów, korzystających ze wsparcia finansowego w ramach środków przeznaczonych na cele rolno-środowiskowe jest stosowany monitoring.

Kontrole na miejscu są przeprowadzane wg ściśle określonych zasad, wprowadzanych na podstawie obowiązujących przepisów prawa polskiego i unijnego, które nie pozwalają na dowolność interpretacji stanu faktycznego, bowiem inspektorzy terenowi są zobowiązani do wykonania określonych czynności, zgodnych z procedurami i instrukcjami. Nakładają one wymóg wypełnienia wszystkich pól, określonych w protokole z czynności kontrolnych. W dokumencie tym znajdują się informacje o stanie upraw, jednakże ze względu na istniejące przepisy prawne, zaniedbania agrotechniczne (typu zachwaszczenia, zły stan sadzonek) nie mogą być traktowane jako nieprawidłowości i podlegać sankcjom, ponieważ obowiązujące normy prawne, związane z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w żadnym z wymogów nie odnoszą się do zasad prowadzenia upraw ekologicznych.

Ponadto brak mierzalnych wymogów w zadaniach do realizacji w rolnictwie ekologicznym, związanych z utrzymaniem upraw, w tym pielęgnacji drzew oraz unormowań, w zakresie minimalnego poziomu obsady drzew i krzewów.

Problemy te był wielokrotnie zgłaszane do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jak również w trakcie prac nad projektem nowelizacji Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20.07.2004 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, objętej planem rozwoju obszarów wiejskich i notyfikacji PROW.

Jednakże propozycje ARiMR, w zakresie wprowadzenia w ramach pakietu „rolnictwo ekologiczne” szczegółowych wymogów, dotyczących minimalnej obsad roślin/ha oraz jakości sadzonek wykorzystywanych do nasadzeń, nie spotkały się wówczas z akceptacją MRiRW.

W sytuacji, gdy inspektorzy ARiMR nie kwalifikowali takich działek do płatności na podstawie braku działalności rolniczej - producenci odwołują się od wyników kontroli oraz Decyzji o odmowie płatności i kierują sprawy do sądów.

W związku z brakiem szczegółowych uregulowań sądy orzekają na korzyść producentów, ponieważ przepisy rozporządzenia nie określają wymogów w zakresie minimalnej obsady, obowiązku wykonywania zabiegów agrotechnicznych oraz szczegółowych wymagań, dotyczących jakości sadzonek, wykorzystywanych do nasadzeń. Ponadto beneficjenci kierują sprawy do sądów przeciwko inspektorom terenowym ARiMR, realizującym kontrole na miejscu z oskarżeniem o poświadczanie nieprawdy.

Dopiero obecny rząd zajął się tą sprawą i po publikacji Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 października 2008 roku zmieniającego Rozporządzenie rolno-środowiskowe zaistniała skuteczna możliwość sankcjonowania za brak zabiegów pielęgnacyjnych w uprawach prowadzonych metodami ekologicznymi.

Służby kontrolne ARiMR podczas kontroli na miejscu, dokonując klasyfikacji uprawy orzecha włoskiego kierują się następującymi zasadami:

Orzech włoski Juglans regia L. jest zaliczany do roślin sadowniczych na podstawie załącznika Nr 1 do ustawy o nasiennictwie. Na podstawie art. 57 tej ustawy do obrotu dopuszcza się „materiał siewny kategorii elitarny i kategorii kwalifikowany odmian roślin sadowniczych wpisanych do krajowego rejestru, odpowiednich rejestrów państw członkowskich albo państw trzecich lub chronionych na podstawie przepisów o ochronie prawnej odmian roślin” a także „materiał szkółkarski CAC ” (Conformitas agraria communitatis), co oznacza, że sadzonki w sadzie powinny spełniać te kryteria. Jakość materiału siewnego określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2007 r w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału siewnego. Szczegółowe wymagania dotyczące wytwarzania i jakości materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych i winorośli są określone w załączniku nr 9 do rozporządzenia.

Elitarny i kwalifikowany materiał szkółkarski dla drzewek owocowych powinien spełniać minimalne wymagania jakościowe:

* wysokość powinna wynosić ne mniej niż 80 cm, mierząc od szyjki korzeniowej;

* średnica pnia powinna wynosić nie mniej niż 8 mm, mierząc na wysokości 10 cm powyżej miejsca uszlachetniania;

* powinny mieć korzeń główny i nie mniej niż 3 korzenie boczne albo wiązkę korzeni drobnych, albo korzenie przerastające całą objętość gleby w pojemniku.

W odniesieniu do drzew orzechowych kwalifikujących się do dopłat obszarowych, „termin „sad” oznacza jednolity i spoisty areał, obsadzony drzewami orzechowymi, nie przecięty przez inne uprawy bądź plantacje i zachowujący geograficzną ciągłość. Pojedyncze drzewa orzechowe lub jeden rząd takich drzew posadzonych wzdłuż dróg lub innych upraw nie są uważane za sad”.

Natomiast ustęp 2 tego artykułu określa, że „do dopłat obszarowych zapewnionych w art. 83 rozporządzenia (WE) nr 1782/2003 kwalifikowane są tylko sady rodzące orzechy i spełniające warunki wymienione w ust. 3 i 4 niniejszego artykułu w dniu do ustalenia zgodnie z postanowieniami zawartymi w art. 11 rozporządzenia (WE) nr 796/2004.”

W tym artykule (ust. 3 i 4) określona została minimalna powierzchnia działki sadów na 0,10 ha a liczba drzew orzechowych na jeden hektar sadu nie może być mniejsza niż 50 drzew orzecha włoskiego. Przepis ustępu 4 zezwala Państwom Członkowskim na ustalenie minimalnej działki i zagęszczenie drzew na poziomie wyższym niż poziom ustalony w ust. 3, kierując się obiektywnymi kryteriami i mając na uwadze potrzebę uwzględnienia specyfiki analizowanych areałów oraz produkcji. MRiRW nie skorzystało z tej możliwości i przepis art. 15 stosuje się bezpośrednio.

Artykuł 15 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1973/2004 został zmieniony rozporządzeniem Komisji (WE) nr 263/2006 z dnia 15 lutego 2006 r. zmieniającym rozporządzenia (WE) nr 796/2004 i (WE) nr 1973/2004 w odniesieniu do orzechów.

Najistotniejsze zmiany to inne zdefiniowanie powierzchni uprawnionej, że do płatności obszarowych przewidzianych w art. 83 rozporządzenia (WE) nr 1782/2003 kwalifikują się jedynie działki rolne obsadzone drzewami orzechowymi spełniające warunki, o których mowa w ust. 2 i 3 niniejszego artykułu w dniu ustalonym zgodnie z art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 796/2004 oraz dopuszczenie do płatności także sadów orzechowych w okresie dojrzewania (dorastania do owocowania) poprzez rezygnację z określenia, że kwalifikowane są tylko sady rodzące orzechy.

Na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (WE) Nr 1782/2003 został określony maksymalny poziom pomocy wspólnotowej w ramach limitu pułapu obliczonego poprzez pomnożenie liczby hektarów krajowych powierzchni gwarantowanych, która została określona na 4200 ha, przez średnią kwotę wynoszącą 120,75 EUR. Przepis powyższy pozwolił na włączenie uprawy orzecha włoskiego i leszczyny do płatności uzupełniającej do powierzchni upraw.

Warunkiem przyznania tej pomocy jest prowadzenie działalności rolniczej zdefiniowanej w art. 2 punkt c) wyżej wymienionego rozporządzenia Rady, że „działalność rolnicza” oznacza produkcję, hodowlę lub uprawę produktów rolnych, włączając w to zbiory, dojenie, chów zwierząt oraz utrzymywanie zwierząt dla celów gospodarczych, lub utrzymywanie gruntów w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska, zgodnie z art. 5,”.

Przepisem artykułu 5 ust.1 Państwa Członkowskie zostały zobowiązane do zapewnienia, „że wszystkie grunty rolne, a w szczególności grunty, które nie są już wykorzystywane do celów produkcyjnych, są utrzymywane w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska. Państwa Członkowskie definiują, na poziomie krajowym lub regionalnym, wymogi minimalne w zakresie dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska na podstawie ram ustanowionych w załączniku IV, uwzględniając szczególne cechy charakterystyczne odnośnych obszarów, włączając w to warunki glebowe i klimatyczne, istniejące systemy gospodarowania, wykorzystanie gruntów, zmianowanie upraw, metody uprawy roli oraz struktury gospodarstw. Wymogi takie nie mogą naruszać standardów regulujących dobre praktyki rolnicze stosowane w kontekście rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999 oraz środków rolno-środowiskowych, które wykraczają poza wzorzec odnoszący się do dobrych praktyk rolniczych”.

Uwzględniając fakt, że warunkiem przyznania płatności rolno-środowiskowej jest prowadzenie działalności rolniczej zgodnie z zasadami zwykłej dobrej praktyki rolniczej, a zasady dobrej praktyki rolniczej określają minimalny, niepłatny poziom odniesienia w programie rolno-środowiskowym i wymogi te nie mogą być niższe niż zasady dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, to w ramach wariantu uprawy sadownicze w tym jagodowe dla sadu orzecha włoskiego, kwalifikowane będą obszary na których jest co najmniej 50 drzew orzecha włoskiego o wysokości co najmniej 80 cm i podstawowe zabiegi uprawowe (pielęgnacja, w tym i koszenie międzyrzędzi) będą wykonywane co najmniej raz w roku. Dla upraw założonych z siewu, tak długo jak siewki nie osiągną wysokości 80 cm, pomoc nie będzie przyznawana. Za okres przestawiania będą uznawane trzy kolejne lata o ile sad orzechowy będzie istniał na gruncie zgłoszonym po raz pierwszy do płatności rolno-środowiskowej.

Należy zaznaczyć, ze ARiMR jako Agencja płatnicza nie ma obowiązku rejestrowania zrealizowanych płatności do poziomu poszczególnych gatunków upraw. W okresie realizacji programu w latach 2004 - 2006 najniższym poziomem wyodrębniania płatności był pakiet „rolnictwo ekologiczne”.

W nowym okresie programowania 2007-2013, zgodnie z wymogami sprawozdawczości na potrzeby Komisji Europejskiej, najniższym poziomem rejestracji wydatków będzie grupa upraw, czyli wariant w programie rolno-środowiskowym, co nadal w systemach informatycznych nie będzie umożliwiać uzyskania bezpośredniej odpowiedzi, jakie kwoty zostały wyasygnowane na dany gatunek uprawy.

Dopłaty do plantacji orzecha wyglądają następująco. Rolnik, który złożył wniosek i podjął zobowiązanie w takim wariancie Programu Rolno-środowiskowego finansowanego z Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2004 -2006 otrzymuje przez pierwsze trzy lata 1800 zł/ha, a przez następne dwa 1540 zł/ha. Po trzech latach kontynuowania swojego zobowiązania rolno-środowiskowego, ma on możliwość zmiany warunków na obowiązujące w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW 2007 -2013). W przypadku korzystania przez rolnika z wariantu rolnictwa ekologicznego dotyczącego plantacji orzecha, finansowanego z nowego PROW 2007 – 2013, stawki te są niższe niż w poprzednim okresie (2004 -2006) i wynoszą przez pierwsze trzy lata 650 zł/ha, a w kolejnych dwóch latach 800 zł/ha.

W roku 2006 wydatki finansowano z programu EFOiGR, natomiast za rok 2007 z EFOiGR wypłacono niewielką część środków, natomiast znacznie większą część wypłacono już z budżetu EFRROW.

Kwoty wypłat do powierzchni upraw orzecha włoskiego i warzyw opierają się na szacunkach z powierzchni zadeklarowanych do płatności we wnioskach rolników. Z wniosków wynika, że powierzchnie takich plantacji orzecha zajmują nieco ponad 31 tysięcy ha.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że obowiązujące unormowania nie pozostawiają miejsca na dowolność działań, w zakresie przyznawania dopłat na cele rolno-środowiskowe, a przyznanie świadczenia jest uwarunkowane spełnieniem przez beneficjentów szeregu kryteriów, o którym mowa wyżej.

Ewentualne stwierdzone w trakcie kontroli przypadki nienależnie bądź nadmiernie pobranych środków nie mają charakteru masowego i nie zawsze muszą oznaczać, że powstały w następstwie działania przez beneficjentów w złej wierze.

W odniesieniu do tych beneficjentów, u których stwierdzono niezgodności pomiędzy stanem rzeczywistym a tym, określonym we wniosku, są podejmowane odpowiednie środki prawne.

Na mocy Ustawy o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności ARiMR tworzy i prowadzi krajowy system ewidencji producentów, gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. Wraz z wpisem do ewidencji producentów jest nadawany niepowtarzalny numer identyfikacyjny.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Agencja corocznie typuje do kontroli co najmniej 5% wniosków, które podlegają kontroli na miejscu. Typowanie do kontroli na miejscu podlega określonym regułom i dzieli się na typowanie metodą analizy ryzyka, losowo i jest uzupełniane typowaniem manualnym, przy czym typowanie metodą analizy ryzyka i losowo nie może być mniejsze niż 3/4 wytypowanych wniosków.

W latach 2004-2007 dane dotyczące wniosków rolno-środowiskowych złożonych i wytypowanych do kontroli na miejscu były następujące:

* Rok 2004 - 3550 wniosków złożonych, wytypowanych do kontroli 217 rolników,

* rok 2005 - 23435 wniosków złożonych, wytypowanych do kontroli na miejscu 1297 rolników,

* rok 2006 - 44762 wnioski złożone, wytypowanych do kontroli na miejscu 2494 rolników,

* rok 2007 - 69614 wniosków złożonych, wytypowanych do kontroli 3859 rolników.

Powyższe dane dotyczą rolników typowanych z powodu uczestnictwa w programie rolno-środowiskowym. Nie prowadzi się odrębnego typowania z powodu jednej uprawy (upraw sadowniczych w tym jagodowych). Powyższe dane nie obejmują kontroli z tytułu ONW, dopłat „obszarowych” i donosów, które są także uwzględniane w naliczaniu płatności rolno-środowiskowej. Warto dodać, że organy które przyznają certyfikaty gospodarstwom ekologicznym prowadzą corocznie kontrole w 100% takich gospodarstw.

Należy podkreślić, że ARiMR dokłada należytej staranności, aby środki finansowe przeznaczone na wsparcie rolnictwa i polskiej wsi były wydatkowane racjonalnie i efektywnie, jednakże w bieżących działaniach może poruszać się w granicach prawa materialnego.
Autor:
Informacja Biura Prasowego ARiMR